"Tiếng than rơi là nhịp đập trái tim tôi"

      Tôi sinh năm 1949, xuất thân trong gia đình có truyền thống cách mạng. Năm 1967, tôi được Nhà nước cho sang Ba Lan học tập, đào tạo bài bản về chuyên ngành Khai thác mỏ. Trở về nước năm 1974, sự nghiệp của tôi bắt đầu tại mỏ than Mông Dương (TP Cẩm Phả).
 

      Hồi ấy, Mông Dương là một thị trấn vắng hoe, mù mịt bụi than, dân cư thưa thớt. Dãy nhà cấp 4, nơi tôi và các công nhân ở là đông vui nhất, tuy cuộc sống ngày đó nghèo khó là thế nhưng mà vui. Ban ngày thì chui lò còn ban đêm về đàn hát. Chỉ vài cây ghi ta, mấy chiếc thìa, vài ba cái xô lật ngược là đủ thành dàn nhạc. Người thợ mỏ sống với nhau rất cởi mở, giao thoa tụ hội vùng miền. Văn hoá Quảng Ninh khác ở Thái Bình, Nam Định mặc dù thợ mỏ ở đây trước kia nhiều người đi ra từ đất ấy. Nhưng vùng đất mới đã rèn luyện con người, con người phải hoà nhập vào Vùng mỏ này để tạo ra những nét văn hoá mới...Người ngành Than yêu thương nhau, đùm bọc nhau, sướng khổ có nhau, sống chết vì nhau để vượt qua mọi gian khó. Không có nghề nào vất vả, nguy hiểm nhưng cũng đầy vinh quang như nghề mỏ. Người ta thường nói đó là nghề “ăn cơm dương gian, làm việc âm phủ” nhưng lịch sử của đất nước cũng ghi nhận “người thợ lò – người chiến sĩ”. Bởi cũng giống như những người lính, những người thợ lò không hề quản ngại khó khăn, gian khổ, sẵn sàng tiến sâu vào lòng đất để sản xuất thật nhiều than cho Tổ quốc. Có thể ở thời điểm này, các nguồn năng lượng như ga, điện… chiếm ưu thế nhưng dù thời nào thì than vẫn là “vàng đen” của đất nước. Gắn bó với ngành than từ khi còn trẻ đến khi hết tuổi lao động, từ khi là một người công nhân đến khi làm quản lý, và đến tận bây giờ, cả cuộc đời tôi luôn luôn đau đáu, trăn trở về người công nhân ngành than. Khi tôi còn đương nhiệm, mỗi khi xảy ra sự cố hầm lò, dù nhỏ hay lớn, tôi bao giờ cũng có mặt và trực tiếp chỉ huy cứu nạn. Nước mắt tôi nhiều lần rơi trên khuôn mặt những người thợ lò… Và bây giờ, khi nghe thông tin về tai nạn hầm lò, trái tim tôi vẫn thắt lại.

      Năm 1948, lúc ấy tôi mới 8 tuổi, đã lặn lội theo mẹ, chị gái và em trai từ Đồ Sơn (Hải Phòng) ra đất Cẩm Phả, Quảng Ninh bươn chải kiếm sống và lập nghiệp. Ngày ấy còn bé, theo chân mẹ, chân chị làm đủ thứ việc, chưa liên quan gì đến ngành Than đâu, nhưng đi đâu cũng nghe các chú các bác kể về truyền thống đấu tranh hào hùng, khí thế cách mạng quật khởi của giai cấp công nhân vùng mỏ năm 1936. Thế rồi lớn lên, tình yêu của tôi dành cho vùng mỏ Quảng Ninh, cho ngành Than cứ nhiều lên và tôi chọn trở thành người công nhân mỏ…
 

      Trải qua mấy chục năm công tác trong ngành Than, qua nhiều vị trí, chức vụ, từ anh công nhân xúc than đến người đội trưởng sản xuất, từ bí thư Đoàn Thanh niên đến Trưởng Ban Tuyên giáo Đảng ủy Than Quảng Ninh, tôi càng thêm gắn bó, yêu những khai trường, yêu vùng mỏ, yêu ngành than, yêu giai cấp công nhân mỏ. Đặc biệt, từ khi được gặp Bác Hồ, tình yêu, niềm tự hào là người thợ mỏ càng lớn lên trong tôi. Đó là tháng 10/1957, Bác Hồ về thăm TX Hòn Gai (nay là TP Hạ Long). Tại sân vận động thị xã lúc đó, cả nghìn người cùng tập trung lắng nghe lời Bác dặn. Sự kiện ngày hôm đó đến nay vẫn luôn là một ký ức không thể nào quên đối với tôi. Khi ấy, tôi là công nhân trẻ tiêu biểu của ngành than vinh dự được cử đi nghe Bác nói chuyện… Đến giờ, tôi vẫn nhớ như in hình ảnh của Bác. Bác mặc quần áo giản dị, nói chuyện rất gần gũi dễ hiểu. Được trực tiếp đứng đó, nghe giọng Bác căn dặn, chúng tôi rất vinh dự và tự hào. Khi về, tôi cùng các anh em tất cả đều viết chương trình hành động thực hiện lời Bác dạy, phấn đấu thi đua lao động đạt năng suất cao, đảm bảo an toàn, đoàn kết nội bộ, xây dựng ngành Than ngày càng vững mạnh…

      Yêu mỏ, yêu ngành than, hơn 60 năm qua, tôi gửi hết vào những câu thơ, cuốn sách. Cũng khá nhiều đấy. Tầm trên dưới 20 cuốn, thơ, truyện, tiểu thuyết, sách lịch sử đủ cả. Giờ cũng già rồi, kho sách thì mấy năm trước bị mối xông… con cháu giúp dọn dẹp lại cất lên kho rồi, không nhớ được chính xác nữa. Nhưng tôi nhớ nhất là tiểu thuyết “Cửa sóng”, viết về cuộc sống gần 80 năm của một gia đình qua ba thế hệ sống nơi đất mỏ. Nhân vật chính là Lộc (ngày bé), sau đổi tên là Tuấn, từ một cậu bé “đứng bên đường vỗ tay hoan hô các chú Bộ đội Cụ Hồ” trở thành một thanh niên giác ngộ cách mạng, gắn bó với ngành than qua chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, qua cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới, qua vất vả cam go với nạn than thổ phỉ… Rồi Tuấn tiếp tục trăn trở với ngành than trong nền kinh tế thị trường, trong việc mở rộng sản xuất, nâng cao đời sống cho người công nhân mỏ... Tiểu thuyết đó cũng là những trăn trở, yêu thương của tôi dành cho Quảng Ninh, cho ngành than, cho giai cấp công nhân… Tôi còn là người trực tiếp đón và dẫn nhà văn Lê Phương thâm nhập thực tế vùng mỏ để anh ấy viết cuốn tiểu thuyết “Bất khuất”, một cuốn sách hay viết về truyền thống đấu tranh anh dũng của công nhân vùng than Cẩm Phả và Hồng Gai dưới sự lãnh đạo của Đảng những năm 1930 của thế kỷ trước, mà đỉnh cao là tháng 11/1936. Sau này, tiểu thuyết ấy còn được chuyển thể thành bộ phim “Cơn lốc biển”...

      Sau này, nhờ những tư liệu lịch sử quý giá sưu tầm, giữ gìn được và kiến thức sâu rộng về vùng mỏ, về ngành Than ở Quảng Ninh, tôi đã tổng hợp, viết sách về lịch sử ngành Than ở Quảng Ninh. Mới đây, tôi cũng đứng đồng chủ biên cuốn sách: “Truyền thống “Kỷ luật và đồng tâm” của công nhân mỏ Quảng Ninh”. Cuốn sách với nhiều tư liệu, tài liệu quan trọng được sưu tầm, nghiên cứu và biên soạn công phu và xuất bản vào dịp kỷ niệm 85 năm ngày Truyền thống công nhân vùng Mỏ - Truyền thống ngành Than 12/11 (1936 - 2021).


 

      Năm 1967, tôi viết đơn xin ra chiến trường khi tôi 22 tuổi, là cán bộ kỹ thuật của Mỏ than Hà Tu. Khi ấy, các mỏ than đã ổn định sản xuất sau khi vùng mỏ được hoàn toàn giải phóng, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Đặc biệt, trong giai đoạn 1960-1965, phong trào thi đua sản xuất nhằm nâng cao sản lượng của các mỏ than ngày càng lên cao. Công nghệ khai thác được đầu tư, các thiết bị khai thác được chế biến và đầu tư lắp đặt đồng bộ, đưa vào thực tiễn sản xuất đã dần giảm bớt sức lao động thủ công như vì sắt chống lò, máy đổ đất đá, tời kéo gỗ lên thượng... Giai đoạn này, đời sống của người thợ mỏ được nâng cao, đã xuất hiện nhiều tấm gương anh hùng lao động, có thành tích xuất sắc, tinh thần sản xuất và chiến đấu anh dũng.
 

      Tuy nhiên, những người thợ mỏ chúng tôi vẫn luôn đau đáu hướng về miền Nam ruột thịt đang chìm trong khói lửa chiến tranh. Ai cũng muốn được mặc quân phục, tay bồng súng, lưng khoác ba lô để chiến đấu với kẻ thù xâm lược, bảo vệ quê hương. Tháng 7/1967, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, thợ mỏ chúng tôi đã hăng hái làm đơn tình nguyện lên đường nhập ngũ. Nhiều người còn trích máu, viết huyết tâm thư xin được cùng đồng đội cầm súng ra tiền tuyến chiến đấu. Và tôi, dù là con một trong nhà, mới cưới vợ được 10 ngày, thuộc diện được đơn vị xét duyệt vào danh sách cán bộ cử đi Ba Lan học tập... nhưng tôi vẫn xung phong ra chiến trường.

      Tôi là một trong hơn 2.000 thợ mỏ được tập hợp thành ba tiểu đoàn, gồm: Tiểu đoàn 385, Tiểu đoàn 386 và Tiểu đoàn 9 và được gọi chung là Binh đoàn Than. Đến ngày 30/7/1967 Binh đoàn Than làm lễ xuất quân lên đường chi viện cho chiến trường miền Nam. Tiểu đoàn 9 tham gia huấn luyện tại Đông Triều, Quảng Ninh, sau đó hành quân thẳng vào Kon Tum. Tiểu đoàn 385 và Tiểu đoàn 386 huấn luyện tại Hòa Bình, đến tháng 12/1967 thì di chuyển toàn bộ vào mặt trận Khe Sanh, Quảng Trị để bổ sung cho lực lượng của ta đang chiến đấu ác liệt tại Làng Vây - cứ điểm đặc biệt của Mỹ trong hệ thống phòng ngự trên Đường 9 - Khe Sanh.

      Rời những hầm lò, máy móc, những người công nhân mỏ đã trở thành những người lính thiện chiến và dũng cảm. Chúng tôi đã mang theo tinh thần “Kỷ luật và đồng tâm” vào những nơi khó khăn, gian khổ nhất của cuộc chiến. Danh tiếng của “Binh đoàn Than” đã được thể hiện qua mỗi trận đánh. Kể từ khi được thành lập đến ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, những người lính Binh đoàn Than đã tham gia hàng trăm trận đánh lớn nhỏ với tinh thần “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”.